|
SOCIAAL
|
|
|
STRESS......... SOCIAALMANAGEMENT Stress kun je behandelen vanuit 4 invalshoeken:
- je manier van denken (cognitief) - je manier van ontspannen (lichamelijk) - je leefstijl (hoe gezond leef je) - je houding en gedrag ten opzichte van anderen en jezelf ( inter-acties / intra-acties) De combinatie van deze vier elementen blijkt in de praktijk
zeer doeltreffend te zijn. Juist door op verschillende fronten actie te ondernemen, pakt
u de zaak grondig aan en kunt u spanning blijvend het hoofd bieden. Stress heeft alles te maken met spanningen. Situaties waarin spanning wordt ervaren zijn bijvoorbeeld:
lang en hard werken om de boel op tijd af te krijgen, een file, ongerustheid
omdat uw dochter niet op de afgesproken tijd thuis is, een presentatie moeten
geven. Zolang perioden van spanning worden gevolgd door perioden van
ontspanning, rust en emotionele ontlading, is er niets aan de hand. Deze vorm
van stress hoort bij ons leven. Problemen ontstaan wanneer de balans wordt
verstoord. Dit gebeurt wanneer er nauwelijks sprake is van rust of
emotionele ontlading. De spanning blijft te lang op een te hoog niveau en de
spanningsvolle situaties volgen elkaar snel op. Er zijn geen of te weinig
momenten van rust en ontspanning. ‘'De boog blijft gespannen', letterlijk. Seneca schreef al:
'Wie rust, moet actief blijven en wie actief is, moet ontspannen zijn.' EXPERIMENT: Wie gespannen is, heeft vaak het gevoel geleefd te worden.
Dit moet nog gebeuren en dat moet morgen klaar. Schrijft u maar eens vier zinnen op met voorbeelden van wat u
van uzelf allemaal moet doen. Bijvoorbeeld: Ik moet op tijd het eten klaar hebben, ik
moet op tijd op mijn werk zijn etc..
Vervang nu eens 'ik
moet' door 'ik wil'. Merkt u het verschil? als u
' ik wil' zegt, maakt u een
vrijwillige keuze, u kiest ergens voor. Als u 'moeten'
gebruikt, legt u de verantwoordelijkheid buiten uzelf, alsof u er geen
invloed op heeft, en dat geeft het
gevoel dat u geleefd wordt. BURNOUT Blootstaan aan langdurige stress kan leiden tot
Burn-Out. De
meest gangbare definitie is die van Maslach en Jackson (1986) waarin burnout
wordt omschreven als: - een syndroom van emotionele uitputting,
depersonalisatie en verminderde
persoonlijke bekwaamheid.
Emotionele uitputting
wordt beschouwd als het meest kenmerkende symptoom van burnout (Schaufeli e.a.
1993). Iemand met dit symptoom voelt zich mentaal uitgeput door het werk, is aan
het einde van zijn Latijn en voelt zich op maandagmorgen hetzelfde als op
vrijdagmiddag. De batterij is leeg en kan niet meer worden opgeladen. Depersonalisatie houdt in dat men een
cynische, negatieve en onverschillige houding heeft ten aanzien van de mensen
waarmee men werkt. Was
iemand aanvankelijk persoonlijk betrokken bij het wel en wee van de ander, nu is
er een grote afstand doordat hij de ander niet langer meer als persoon maar als
object behandelt. De
verminderde persoonlijke bekwaamheid
heeft betrekking op het gevoel dat iemand zich minder competent voelt. Hij heeft
het gevoel zijn beroep niet meer op een adequate manier uit te kunnen oefenen en
dat hij geen waardevolle dingen meer bereikt in het werk. Dit
gaat gepaard met een negatief zelfbeeld. Het
beeld van burnout is geen psychische ziekte maar een eindstadium van een proces
dat leidt tot dis- (slecht) functioneren bij gezonde mensen, met een grote
fysiologische component van een ontregelde hormoonhuishouding.
Twee
coping (manier van omgaan)-
stijlen: 1.
probleemgericht: men
probeert de oorzaak van stress direct aan te pakken en poogt het probleem zelf
op te lossen 2.
emotiegericht: men
probeert de emotionele reacties te reguleren of te verminderen, bijvoorbeeld
door afleiding te zoeken, zich te ontspannen, de stressor te vermijden of
afstand te nemen. Situationele
factoren (bijvoorbeeld intensiteit, duur en frequentie van een gebeurtenis)
spelen een rol bij de bepaling welke coping-stijlen gehanteerd zullen worden,
evenals de mate van voorspelbaarheid en controleerbaarheid. Als
de oorzaken van stressoren extern zijn en onder controle staan van het individu,
is een actieve, oplossingsgerichte benadering een goede strategie. Het
resultaat is een effect op lange termijn. Wanneer
de oorzaken echter niet onder controle vallen van het individu, is een
oplossingsstrategie per definitie onmogelijk. Dan
zullen er meer emotie-gerichte strategieën moeten worden gebruikt, gericht op
het reguleren of verminderen van de emoties die de stressor oproept. Dit
resulteert meestal in een effect op korte termijn. Mensen
met burnout moeten leren de mogelijkheden te herkennen om de situatie te
veranderen en vervolgens een adequate, probleemgerichte coping-stijl toe te
passen. OVER 'STRESS' '’Ik heb stress” “Jij bent volgens mij
vreselijk gestrest” Er wordt veel gepraat over stress. Dikwijls wat dubbel: Als u te maken
heeft met stress, dan lijkt het of er iets niet goed zit. Aan de andere kant:
als u zelf suggereert dat u geconfronteerd wordt met stress, dan zegt u daarmee
vaak ook dat u interessante, moeilijke dingen te doen heeft. En dat imponeert. Wat is stress? In het algemeen wordt van stress gesproken, wanneer mensen voor
situaties komen te staan die een verandering met zich meebrengen en die om een
aanpassing vragen. Wanneer mensen worden geconfronteerd met een gebeurtenis of
een reeks van gebeurtenissen waarbij ze zichzelf vragen stellen als: 'Lukt me
dat?' of 'Kan ik dat wel aan?' of 'Wat staat me te wachten? Wat moet ik nu?' of
'Zal ik niet afgaan? Zullen ze me wel zien zitten?' Vragen die allemaal op de
een of andere manier duiden op een verstoring van het op dat moment aanwezige
innerlijke evenwicht. Er ontstaat dan spanning die stress wordt genoemd. De oorzaak van die spanning word 'stressor'
genoemd. Bijvoorbeeld een nieuwe klus op uw werk waarvan u op het eerste gezicht
niet weet hoe u die moet aanpakken. Dergelijke situaties doen zich dagelijks voor en zijn niet te vermijden.
Dus ook stress is alledaags en hoort erbij. Sterker nog: de op deze wijze
opgeroepen stress stimuleert normaal gesproken een lichamelijke gesteldheid waardoor we extra goed toegerust zijn om
adequaat te reageren op de betreffende situatie. Zo is aangetoond dat door
stress bepaalde lichaamsfuncties worden geactiveerd via hormoonproduktie
waardoor we in staat zijn om alerter en geconcentreerder te reageren. Er bestaat dan ook een verschil tussen gezonde, gewone stress en ongezonde
stress.
Stress, prestatie en herstel Stress is nodig voor het leveren van prestaties. Maar er is een maximale
hoeveelheid stress die goed is. Prestaties gaan afnemen indien stress nog verder
oploopt. De prestatie is het beste bij een gemiddeld stressniveau. We spreken
dan van een optimaal stressniveau. In
de onderstaande figuur is dit weergegeven:
Figuur 1 Het verband tussen stress-
en prestatieniveau De figuur zoals hierboven aangegeven is niet voor iedereen hetzelfde.
Sommige mensen hebben in verhouding veel stress nodig voor goede prestaties of
kunnen veel stress aan. Anderen leveren bij een laag stressniveau hun beste
prestatie. Deze individuele verschillen hebben te maken met iemands persoonlijkheid
(ervaringen, vaardigheden, behoeften) en met iemands conditie (erfelijkheid,
geslacht, gezondheid). Ook kunnen mensen het ene moment meer stress verdragen
dan het andere. Mensen zoeken altijd naar een evenwicht: tussen de hoeveelheid
stress die wordt ervaren en de hoeveelheid stress die men aankan. Dan
functioneren mensen het beste. Gezonde en ongezonde stress Mensen zijn zich in eerste instantie vaak niet bewust van langer durende
en oplopende stressreacties. Op een gegeven moment is er vaak een bewustwording
van 'voortdurend erg gespannen zijn' en dan worden er dikwijls ook lichamelijke
en psychische verschijnselen zichtbaar. In feite zijn dit waarschuwingssignalen:
Het gestel wordt te lang en te zwaar belast. De kans op lichamelijke of psychische gevolgen wordt steeds groter als
de stressreactie te lang duurt. Er is altijd tijd nodig voor herstel,
vooral wanneer de stressreactie sterk was (zie de beide figuren op de volgende
pagina). Wanneer de stressreactie erg
hevig is, al te lang duurt of wanneer er tussendoor telkens te weinig tijd is
voor herstel, wordt deze ongezond.
Figuur 2 Onvoldoendeherstel
In het algemeen kan dus gesteld worden dat stress als ongezonder
en onplezieriger wordt ervaren naarmate: a. de stressor ingrijpender
is in het dagelijks leven. b. mensen minder invloed kunnen uitoefenen op de stressor. Mensen hebben er
behoefte aan om controle te hebben over uzelf en hun omgeving. Ze doen dat door
hun zaken zo goed mogelijk te regelen. De mogelijkheden die mensen hebben om dat
te kunnen doen, noemen we 'regelmogelijkheden'. Hoe zelfstandiger mensen in hun
leven of werk kunnen functioneren, hoe meer regelmogelijkheden ze hebben om zich
voordoende problemen zelf op te lossen. Bij voldoende regel-mogelijkheden
ontstaat de minste ongezonde stress. Lukt dat niet of onvoldoende dan voelt men
zich eerder machteloos, gespannen, angstig. c. de stressor langer
aanhoudt. Waardoor ontstaat een
lichamelijke stressreactie? De lichamelijke reactie die met stress gepaard gaat, is een
reactie die ons is aangeboren en die we ook bij dieren herkennen. Het is een
automatische lichamelijke aanpassing aan een bedreigende situatie die we van
oudsher in ons hebben en die nodig was om te kunnen overleven. Deze oerreactie
wordt ook wel de vecht- of vluchtreactie
genoemd. Wanneer een mens, maar ook een dier, plotseling met iets
onverwachts, een dreigende situatie, wordt geconfronteerd en snel handelen is
geboden, dan past ons lichaam zich daaraan automatisch aan. Van oudsher waren er
in principe twee reacties mogelijk: vechten of vluchten. En het lichaam bereidt
zich hier onmiddellijk op voor. Vergelijk ook een kat die plotseling met een
hond wordt geconfronteerd. De kat blijft stokstijf staan, alle spieren
gespannen, haren overeind, gebogen rug; klaar om te vechten of te vluchten. Ook bij mensen vindt een dergelijke reactie plaats: In situaties die als
bedreigend worden ervaren, wordt automatisch en vaak ongemerkt de ademhaling
sneller, de spieren spannen zich en de hartslag en bloeddruk gaan omhoog. Het
bloed concentreert zich in de ledematen die nodig zijn om te vechten of te
vluchten. Vaak ook een extra concentratie in de hersenen. Tegelijkertijd trekt
het bloed bijvoorbeeld weg uit het gezicht omdat het daar niet noodzakelijk is
('Hij werd lijkbleek'). Deze oerreactie is dus belangrijk om te overleven. En op zulke
momenten ook noodzakelijk. Als de dreigende situatie voorbij is, komt het
lichaam weer tot rust. Hetzelfde geldt wanneer we bijvoorbeeld met een belangrijke opdracht worden geconfronteerd. We moeten dan alert
handelen, de goede beslissingen nemen, we moeten geconcentreerd aan het werk en
geen fouten maken. Ook van een dergelijke situatie gaat een zekere mate van
dreiging uit. We mogen niet falen. We willen niet afgaan voor anderen. Op dat
moment treden dan ook automatisch dezelfde lichamelijke reacties op omdat ons
lichaam zich ook nu op het leveren van extra prestatie moet instellen. Als de klus is geklaard, komt ook nu het lichaam weer in de rustfase. En
er kan nieuwe weerstand worden opgebouwd. Als gevolg van stress kan psychische en lichamelijke uitputting
ontstaan in situaties waarin we langdurig
worden belast met onaangename ervaringen. Deze kunnen van lichamelijke of van
psychische aard zijn. Bijvoorbeeld wanneer iemand moet werken in een fabriekshal
met veel lawaai en stof. Op de eerste dag zal hij hiervan last hebben, het
innerlijk evenwicht wordt verstoord. Het lichaam slaat alarm. Maar hij went er
aan: Het lichaam gaat zich aanpassen. En hij kan toch zijn werk doen. Ten behoeve van deze aanpassing moet het lichaam echter wel een grote
inspanning leveren: Het kost veel moeite om het hoofd boven water te houden en
de hinder die wordt veroorzaakt door het lawaai en het stof, de baas te blijven.
Zo vindt na de alarmreactie, een aanpassingsreactie plaats waarbij het
lichaam echter op een hoger niveau moet blijven functioneren. Indien dit te lang duurt en er vindt geen herstel plaats, kan er
uitputting ontstaan: Het lichaam krijgt geen kans om nieuwe weerstand op te
bouwen. De accu raakt leeg. Er kan dan blijvende schade ontstaan. Net als bij
een echte accu. De technici onder ons weten dat: de platen kunnen krom trekken.
Op deze wijze kunnen zich op den duur allerlei lichamelijke klachten
ontwikkelen. De vecht- en vluchtreactie: wat
gebeurt er in het lichaam? Iedereen heeft te maken met stress. Zonder stressreactie zouden we
ons niet goed kunnen handhaven of zelfs niet kunnen overleven. Een paar
voorbeelden: - rijdend in het
verkeer ziet u ineens van links een auto op u afkomen die geen voorrang
verleent; - plotseling
wordt u gebeld, terwijl u al een uur zit te wachten op uw partner, die 'maar
even' weg zou blijven; - u ziet uw baby
van negen maanden onverwacht zijn evenwicht verliezen en achterover vallen op de
houten kamervloer. In bovengenoemde situaties komt ogenblikkelijk in uw lichaam een
stressreactie op gang. Deze reactie ontstaat door prikkeling van een deel van de
hersenen en de daarop volgende activering van een gedeelte van het centrale
zenuwstelsel. Daardoor worden bepaalde hormonen afgescheiden. Door de productie van de hormonen wordt de bloeddruk verhoogd en neemt
de hartslag toe, de longblaasjes verwijden zich, evenals de bloedvaten naar de
hersenen, de (skelet)spieren en de kransslagader. De bloedvaten naar de huid,
nieren en spijsverteringsorganen vernauwen zich en de spijsvertering wordt
grotendeels stopgezet. Aldus ontstaat er een verhoogde toestroming van zuurstof
rijk bloed naar de spieren, het hart en de hersenen. Tevens zet adrenaline de
lever aan tot een verhoogde productie van glucose als brandstof voor spier- en
zenuwcellen, en suiker- en vetreserves worden aangesproken als extra
energievoorraad voor de spieren. Bovendien wordt de stollingsfactor van het
bloed verhoogd, zodat eventuele verwondingen niet leiden tot overmatig
bloedverlies en sneller kunnen genezen. Al deze fysiologische activiteit uit
zich onder meer door verwijde pupillen, een samengeknepen keel, gespannen
spieren (van bijvoorbeeld nek en schouders), een oppervlakkige en snelle
ademhaling, een droge mond, een bonzend hart, koude en zwetende handen en een
stijf bekken met gevoelloze geslachtsdelen en een dichtgeknepen anus. Natuurlijk verloopt de stressreactie niet altijd op precies dezelfde
manier. Zo kan de bloeddruk bijvoorbeeld slechts een beetje omhoog gaan, maar
ook flink stijgen. Bij de ene mens wordt een beetje adrenaline door het lichaam
geproduceerd en bij de andere weer veel. Ook kan de hartslag gedurende langere
of kortere tijd hoog blijven. Kortom: de stressreactie kan variëren in
intensiteit en duur. Door de stressreactie wordt het lichaam in staat gesteld de
energiebronnen zo snel mogelijk te mobiliseren en te gebruiken om te vechten of
te vluchten. Daarom wordt deze reactie ook wel de vecht- en vluchtreactie genoemd. De stressreactie is een gezonde,
noodzakelijke en functionele reactie. De stressreactie stelt ons in staat te
reageren op - en ons aan te passen aan - veranderde of veranderende
omstandigheden. Hoe komt ongezonde stress tot
uiting en wat zijn mogelijke gevolgen? Mensen zijn zich in eerste instantie vaak niet bewust van langer
durende en oplopende stressreacties. Op een gegeven moment is er vaak een
bewustwording van 'voortdurend erg gespannen zijn'. En dan worden er dikwijls
ook lichamelijke en psychische verschijnselen zichtbaar. In feite zijn dit
waarschuwingssignalen: Het gestel wordt te lang en te zwaar belast. Stress kan zich op verschillende manieren uiten: lichamelijke
reacties, psychische reacties en reacties in gedrag. Deze worden hieronder
toegelicht. Het voorkomen van een of meer van deze reacties wil natuurlijk niet
zeggen dat u dus te maken heeft met ongezonde stress. Er kan ook een andere
oorzaak zijn! Het is dan ook vaak van belang om een arts hiernaar te laten
kijken. Lichamelijke reacties ontstaan als gevolg van de voortdurende verhoogde fysiologische
activiteit als hiervoor beschreven: Het lichaam verkeert in een voortdurende
toestand die past bij een 'vecht- of vluchtsituatie'. Bij verschillende mensen ontstaan verschillende verschijnselen:
Ieder mens heeft zijn eigen specifieke zwakke punten waar de lichamelijke
klachten in eerste instantie zichtbaar worden. Bekende voorbeelden zijn
hoofdpijn, hartkloppingen, verhoogde bloeddruk, maag- en darmstoornissen,
chronische vermoeidheid, slapeloosheid. Psychische reacties kunnen te maken hebben met de doorlopend gevoelde dreiging die van de
stressoren uitgaat: doorlopend het gevoel hebben dat u op uw tenen moet lopen,
dat u misschien te kort schiet, dat u meer zou willen dan u kan, dat u niet
gehoord wordt, dat u zich in de steek gelaten voelt. Het kan tot verschijnselen
lijden als somberheid en lusteloosheid, neerslachtigheid, snelle emotionaliteit,
geprikkeldheid, verdriet, gevoelens van zinloosheid, verbittering, cynisme. Reacties in gedrag om bovengenoemde gevoelens te ontlopen, gaan mensen soms compensatie
zoeken. Dit kan tot verschijnselen leiden als: overmatig eten of drinken,
medicijngebruik, druk en veel praten. Er kunnen gemakkelijk
concentratiestoornissen ontstaan. Er kunnen zich angsten klachten ontwikkelen,
bijvoorbeeld om op plekken te komen waar veel mensen zijn, of om bepaalde mensen
op het werk tegen te komen. Mensen kunnen niet meer genieten of zich ontspannen.
Ze kunnen zich gaan terugtrekken, isoleren en veel gaan piekeren. Oorzaken van stress Stress komt voort uit de relatie tussen persoon en omgeving,
waaronder ook de werkomgeving. Stress-oorzaken kunnen een enkele gebeurtenis
zijn. Maar het kan ook gaan om een permanente of langer durende toestand. Het kan daarbij bijvoorbeeld gaan om ingrijpende
levensgebeurtenissen, een examen of een ingewikkeld probleem binnen de
arbeidssituatie dat opgelost moet worden. Om in deze training beter te kunnen onderzoeken waar uw stress vandaan
komt, maken we onderscheid tussen oorzaken van stress buiten de persoon en oorzaken van stress binnen de persoon. Ø Oorzaken van stress kunnen
buiten de persoon liggen Oorzaken van stress binnen de
privé-situatie Stressoren in uw privé-leven kunnen te maken hebben met bijvoorbeeld uw
hoeveelheid taken, de verdeling van zorgtaken, onduidelijke afspraken met
huisgenoten over aan- en afwezigheid, de opvoeding van kinderen, de relatie met
uw partner, verstandhouding met familie, vrienden en andere direct betrokkenen,
financiën, verbouwing van het huis of verhuizing, etc. Oorzaken van stress binnen de
werksituatie Stressoren in het werk kunnen te maken hebben met bijvoorbeeld de
hoeveelheid werk, te moeilijk werk, onduidelijkheid over taken en
verantwoordelijkheden, geen of onvoldoende mogelijkheden om zaken zelf te
regelen, geen regelmogelijkheden, onzekerheid over toekomst, reorganisaties,
conflicten, onder uw niveau werken. Zowel in de privé-situatie als in het werk kan stress veroorzaakt
worden door alledaagse gebeurtenissen,
als stoplichten die tegen zitten of de telefoon die alsmaar gaat als u aan het
werk bent. Verder kan stress veroorzaakt worden door ingrijpende levensgebeurtenissen, zoals overlijden van een dierbare
of ontslag uit uw werk, en door chronisch
belastende omstandigheden, zoals de zorg voor een gehandicapte hond en
structurele onderbezetting van personeel. Er is een wisselwerking tussen stressoren in het werk en in de
privé-situatie. Op twee manieren: in negatieve zin, namelijk dat stress in het
ene gebied stress in het andere gebied kan vergroten; in positieve zin, wanneer
het in het een naar wens loopt is in het andere gebied stress beter te hanteren. Ø Oorzaken van stress kunnen
binnen de persoon liggen Centraal daarbij is de vraag, hoe de persoon aankijkt tegen de gebeurtenis; hoe wordt deze gebeurtenis geïnterpreteerd.
Zo wordt een onduidelijke opdracht op het werk door de één gezien als een
interessante mogelijkheid om mee aan de gang te gaan (geeft gezonde stress). De ander raakt door diezelfde opdracht van slag omdat zo'n
opdracht er gemakkelijk toe kan leiden dat je commentaar krijgt op de manier
waarop je de opdracht uitvoert (geeft ongezonde stress). Ook een grote rol speelt de inschatting die we van ons zelf maken over
onze eigen kwaliteiten en ons vermogen om goed met die gebeurtenis om te gaan.
Ieder mens heeft zijn eigen manier van interpreteren. Verschillen worden door
allerlei oorzaken bepaald. Door erfelijkheid. Maar bijvoorbeeld ook door opvoeding en persoonlijke
levenservaringen. Vaak blijkt daarbij dat er veel voorkomende verschillen
bestaan tussen mannen en vrouwen. Hoe we tegen dingen aankijken wordt beïnvloed door allerlei
verstandelijke en emotionele zaken zoals: angst om te falen, de mate waarin we
bezorgd zijn voor anderen, plichtgevoel, gevoelens van machteloosheid, onze
behoefte om gewaardeerd te worden, de drang om in het leven vooruit te komen,
enzovoort. Dat we voor een deel onze eigen stress veroorzaken door de manier waarop
we tegen de dingen aankijken wordt kernachtig in een spreekwoord weergegeven: De mens lijdt het meest door het
lijden dat hij vreest! In schema:
Daarnaast speelt mee dat wanneer mensen op een actieve manier problemen
aanpakken (erop af stappen in plaats van passief af te wachten), dit spanning
verlagend werkt. Tenslotte kunnen
we zeggen dat naarmate mensen beter hun grenzen kunnen stellen, 'nee' kunnen
zeggen en opkomen voor hun eigen rechten wanneer dat nodig is (assertiviteit),
dit een positief effect heeft. Neerwaartse spiraal Mensen die met ongezonde stress te maken hebben kunnen gemakkelijk
in een neerwaartse spiraal terecht
komen: * De aanhoudende
stressoren veroorzaken ongezonde lichamelijke stressreacties. * Deze leiden na
verloop van tijd tot lichamelijke en psychische klachten. * Deze klachten
maken mensen angstig: Wat is er met me aan de hand? Het gaat niet goed met me. * Deze angst gaat
zelf als stressor fungeren en draagt bij aan versterking van de * lichamelijke
stressreactie. * Dit kan weer
leiden tot versterking van de klachten waardoor de angst nog verder toeneemt.
Enzovoort.
Figuur 4
De klachtencirkel Wanneer ongezonde (werk)stress langdurig en intens is, kan - als effect
van de neerwaartse spiraal - 'burnout' ontstaan.
Dit Engelse woord betekent zoiets als 'opgebrand', 'afgebrand', 'uitgeblust'.
Iemand kan dan 'overspannen' of 'overwerkt' raken. Stress op het werk op het baas Het gaat er enerzijds om te voorkomen dat u in zo'n neerwaartse spiraal
terecht komt. Anderzijds is het van belang om enkele handvatten te hebben voor
het geval u toch in een neerwaartse spiraal terecht komt. Daarvoor is in de eerste plaats van belang dat u in staat bent om tijdig
uw eigen signalen te herkennen en
onder ogen te zien, de verschijnselen die duiden op ongezonde stress zoals we
zojuist beschreven hebben. Daarnaast zullen we ons bezighouden met de vraag hoe en waar u zelf in kunt grijpen, dus hoe u uw regelmogelijkheden
kunt vergroten, zodat u greep houdt op de dagelijkse gebeurtenissen in uw werk
en u kunt voorkomen dat u in een neerwaartse spiraal terecht komt. U heeft drie mogelijkheden om in te grijpen in de ontwikkeling van
ongezonde stress en stressklachten. I. Gericht op verandering
van de situatie die stress veroorzaakt Deze mogelijkheid betreft de mate en de manier waarop iemand geneigd is,
de situatie die stress oplevert, aan te pakken en te veranderen. Actief: Sommige mensen hebben de behoefte om al snel de koe bij de horens te
vatten en te bekijken hoe ze de stress veroorzakende situatie (dus de stressor)
kunnen veranderen. Als een situatie in principe is te veranderen, kan dit de
aangewezen weg zijn. Het veronderstelt in het algemeen onder meer goede sociale
vaardigheden (opkomen voor uzelf). Vermijden en afwachten: Andere mensen hebben eerder de neiging de kat uit de boom te kijken en
laten de zaak langer op zijn beloop. Ze vermijden de confrontatie. Ze willen of
kunnen de zaak ook niet op alle consequenties onder ogen zien. In situaties
waarin het aanpakken van de zaak erg riskant is, of zeker geen effect zal
hebben, kan dit een goede manier van reageren zijn. Het voorkomt erger of het
voorkomt dat men telkens opnieuw het hoofd stoot waardoor de spanning alleen
maar oploopt. Sociale steun zoeken: Sommige mensen zullen eerder dan anderen steun en begrip zoeken. Het
vragen om sociale steun is een effectief middel om beter met bepaalde problemen
om te gaan. II. Gericht op het
veranderen van de beleving en beoordeling van de situatie De manier waarop iemand in het algemeen een bedreigende situatie
beleeft, is van invloed op de waarneming van de stressor. Mensen kunnen onaangename situaties - globaal - op twee manieren
beleven: Negatief, depressief: Laten zich dan volledig door de situatie in beslag nemen, zien de zaak
somber en piekeren veel. Positief, met
geruststellende en troostrijke gedachten: Blijven in het algemeen
optimistisch en zoeken voor zichzelf naar overwegingen die hen daarbij helpen:
'Na regen komt zonneschijn', 'Het kan nog erger', 'Anderen hebben het ook
moeilijk', etc. Ze kunnen daardoor gemakkelijker in de situatie berusten. III. Gericht op
spanningsverlaging Het gaat om manieren waarop mensen proberen om geen last te hebben
van de (lichamelijke) spanning die het gevolg is van de gegroeide stress: Spanning laten afvloeien
via 'verzachtende activiteiten'. Bijvoorbeeld door meer te gaan
roken, drinken of eten. Of door kalmerende middelen, slaaptabletten te
gebruiken. Tijdelijk kunnen deze manieren inderdaad ontspanning geven. Maar op
langere termijn zullen ze bijeffecten hebben die de gezondheid ondermijnen. Een
betere manier is, te zorgen voor lichamelijke inspanning, sport. Hiermee kunnen
mensen hun spanning afreageren. Bovendien wordt bij voldoende lichamelijke
inspanning (min. 2x per week een inspanning waardoor gedurende 20 minuten de
polsslag boven de 120 komt) de aanmaak afgebroken van hormonen die de
lichamelijke reactie op stress veroorzaakt. Spanning laten afvloeien
via gerichte ontspanning. Dit kan bijvoorbeeld door
verschillende ademhalings- en ontspanningstechnieken toe te passen. Maar ook
door bijvoorbeeld afleidende en ontspannende activiteiten te zoeken. Via ieder van de drie manieren kan dus geprobeerd worden de
ontwikkeling en escalatie van ongezonde stress te voorkomen. In de ene situatie
is de ene manier geschikter. Dan weer de andere. Dikwijls kunnen ook alle drie
de manieren bruikbaar zijn. Welke manier(en) het meest geschikt is (zijn), hangt ook af van uw
vaardigheden. De ene mens zal van zichzelf altijd wat beter met de ene manier
uit de voeten kunnen en minder met een andere. Toch is het belangrijk om ook uw
vaardigheden in de andere manier te ontwikkelen. U bent dan beter in staat om
telkens de manier te kiezen die het meest geschikt is voor een bepaalde
situatie. Daarbij moet u zich telkens afvragen: * Kan ik, door
zelf in te grijpen, de situatie veranderen? * Of is het in
deze situatie beter dat ik leer om er op een andere manier tegenaan te kijken? * Of geeft de
situatie me zoveel lichamelijke en psychische spanning, dat ik in ieder geval
ook moet proberen deze spanning te verminderen via ontspannings-technieken? Manieren van omgaan met stress: 1. Probleemgericht: Gericht op
het voorkomen en beperken van de stressoren buiten en binnen de persoon. 2. Belevingsgericht: Gericht op
de waarneming; de interpretatie van situaties, zijn ze wel of niet hanteerbaar. 3. Spanning verlagend: Gericht op
het ontspannen van de geest en het lichaam ter voorkoming van de ontwikkeling
van klachten.
Bewerkt door G.J.Tak en A.Krale
Sociaalmanagement Bronnen: Afdelingen Preventie van Riagg Stad Utrecht en Riagg Westelijk Utrecht. Stress
op het werk de baas. Tekstboek. Joppen, R. e.a., Omgaan met stress,
Stichting Teleac, Utrecht, 1992
BIJLAGE bij
STRESS Stress-test Maak een keuze uit: A
klopt helemaal niet B
klopt af en toe C
klopt vrij vaak D
klopt helemaal Ik ben nooit helemaal tevreden met wat ik heb bereikt
A B C D Ik ben snel geïrriteerd door anderen
A B C D Ik heb haast bij het afhandelen van zaken
A B C D Ik ben vaak onzeker van mezelf
A B C D Ik maak me lang zorgen om wat er is gebeurd
A B C D Ik kan mijn emoties moeilijk uiten Ik zie de toekomst somber in Ik heb de neiging te piekeren bij teleurstellingen Ik kan ook in mijn vrije tijd moeilijk afstand nemen van mijn
werk Ik aarzel bij beslissingen Ik wind me snel op Ik voel me vaak eenzaam Ik ben gevoelig voor weersomstandigheden Ik ben vaak ontevreden over mijn prestaties Ik ben snel ongeduldig Ik vind dat ik te veel rook Ik heb te weinig zelfvertrouwen Ik kan niet goed nadenken in moeilijke situaties Ik voel me opgejaagd in mijn werk Ik slaap niet goed Ik drink meer dan goed voor me is. Ik kom moeilijk tot rust. Ik kan me slecht concentreren. Ik kom lichaamsbeweging tekort. Ik ben gevoelig voor lawaai. Ik heb snel hoofdpijn. Ik heb regelmatig last van klamme handen. Ik kan slecht tegen kritiek. Ik schrik vaak overmatig. Ik wantrouw veel mensen om me heen. Ik heb maag- en / of darmklachten. Ik laat mijn leven te veel door anderen of mijn omgeving
beheersen. Ik ben snel door anderen of door gebeurtenissen ontroerd. Ik ben gauw bang. Ik kom vaak tijd te kort. A = 0 punten B = 1 punt C = 2 punten D = 3 punten Tel alle punten bij elkaar op. 0 - 9 :
u heeft een hoge stressbestendigheid 10 - 22:
u heeft voldoende stressbestendigheid, maar u zult meer aandacht moeten
besteden aan uw
'zwakke' punten. 23 - 32:
u heeft waarschijnlijk last van beginnende stress, u zult actiever aan uw
stressbestendigheid
moeten werken. 33 - 46:
uw stress wordt storend, actie is echt nodig 47 - 105: u heeft grote kans op klachten op problemen. Er is sprake van een ongezonde situatie. Begeleiding van buitenaf kan noodzakelijk zijn.
|
|
U kunt een e-mailbericht met vragen of opmerkingen over deze website
verzenden aan
gjtak@sociaalmanagement.nl.
|
MANAGEMENT
